Ang Lapyahan ug ang mga Gapnod sa Kapalaran

http://www.blogger.com/adsense-overview.g?blogID=5984421528499550720

(Ang ‘Ang Lapyahan ug ang mga Gapnod sa Kapalaran’ usa ka minugna nga sugilanon sa usa ka mananagat nga nahigugma sa usa ka anak sa adunahan. Puno sa inspirasyon nga maoy mga dahon sa mga pangandoy, ug ang gugma nga gibulit sa paglaum aron ang gitu-uhang pagbati dili mamahimong usa ka lawod sa kapakyasan.Kini maoy usa sa akong mga sukip alang sa tigi-pagsuwat sa pinulungang binisaya sa Dagmay/Sun.Star Davao ug sa UP Mindanao)

“Ipanaad ko Kathy, nga bisan paman ingon a-ni ang estado sa akong kinabuhi, higugmaon ko ikaw, wala na’y makatupong pa,” “Ingon man usab ako Gwen, bisan gikasilagan ka sa akong mga ginikanan, paniguraduhon ko, nga ang sapi dili mamahimong babag sa panagtakdo sa atong kasing kasing”.
Napugwat ko dihang adunay migilok sa wala kong bahin sa lapa lapa, duha ka agokoy nga ming saphid saphid nga maoy hinungdang nakamata ako gikan sa akong pagkatagpilaw.
“…Kanindot ba uroy sa akong damgo, gidala ako sa kalibutan sa gugma nga mura’g imposible man nga mahitabo namong duha ni Kathy, adunahan siya, ako usa ra tawon ka mananagat”…sa huna huna ko dihang nagpungko ilawon sa punuan sa talisay.
Palis na, bugnaw ang hangin nga midalipsay sa akong panit, nagtan-aw ako sa halayong bahin, gisundan sa akong panan-aw ang mga langgam nga ming-eksena sa lawod.
Gihuna-huna ko pa ang akong nadamguhan, gaan akong pamatyag gumikan si Kathy ang midala kanako didto sa kalibutan sa damgo.
“Dali Kath, gukda ko!” pung ko kang Kathy nga naghangos. “Kakusog mong modagan Gwen oy, di nako kaapas nimo”.
Halos matag-adlaw kami magkita ni Kathy, ang ilang balay anaa nahimutang sa ilang luna nga misukod sa dul-an trese ka ektarya. Dako ang ilang yutang kabilin sa iyang mga apuhan nga gidumalaan na karon sa iyang mga ginikanan.
Duha silang managsuon sa pamilyang ilado sa among dapit, linghod pa ang among panuigon, kami kanunay mag-uban, mag-duwa sa balas, magginukdanay ug daghan pang butang nga makapahimuot kanamo.
Nag-edad pa ako’g sais, puna’y kaming magkuyog kay mogawas man Kathy sa ilang nataran aron makigduwa nako.
Apason gani ko’g bunal ni Nanay Ising kay dili na ako modumdom sa paniudto kay malinga naman sa duwa. Ingon man sab si Kathy apason sa iyang amahan, sultihan nganong dili mouli sa oras sa tingpaniudto.
“Unsa man diay imong ganahan nga duwaan Kath?” “Mga monyika man ang gipamalit ni mama nako” tubag ni Kathy.
Kung duwaan ang istoryahan daghan gayod kang Kathy gumikan makapalit dayon sila kung unsay gustong ihatag sa ilang anak, samantalang ako, mamunit ra sa mga dunggo nga mga duwaan sa lapyahan, mga anod nga duwaan nga maoy nakapalingaw nako uban ni Kathy dihang mag balay-balay kami.
“Kanindot sa imong gibuhat nga payag-payag Gwen oy”, mingtakiki ko sa giingon ni Kathy, “Gama ra kana sa mga dahon sa lubi, gibuhat kini ni Tatay ko aron malingaw ako, unsaon taman nga ako ra mang usa”.
Mangalingaw gayod kami ni Kathy sa among panagduwa, kuwang paman ang among mga edad aron magtungha sa unang hagdan sa pagtuon.

Dali ra’ng nanglabay ang panahon, nag-edad na kami og siyete anyos, panahon na sa pagtuon sa unang ang-ang sa elementarya, ming eskwela si Kathy sa grade one didto sa lungsod. Mingtungha siya sa iladong tunghaan sa Libon, sakop sa lalawigan sa Davao del Sur.
Aduna’y ikagasto ang pamilya ni Kathy busa gipatungha kini sa mahalon nga tunghaan. Mingpatala usab ako sa pampubliko nga institusyon sa susamang lalawigan. Buntag nga ihatod ako ni Tatay Miyo sa among biseklita nga kolor pula, duna’y malingkuran sa likod nga bahin ug mohawid gayod ako kang Tatay aron paniguraduhon nga dili ako mahagbong.
Batuhon ang kalsada padulong Libon, usahay maagian pa kami ni Kathy nga magsakay sila sa ilang kotse, paspas ang pasuroy sa pagpadagan sa ilang drayber nga si Cesar.
Gani abugon ang maong dapit, busa pagmalabyan kami og mga sakyanan manabon ko sa akong ilong kay hastang abuga.
“Ming-agi na sila Kathy Tay” sigun ko ka Tatay mintras nagtulo ang singot sa pagsikad sa biseklita, “Bitaw anak sila kadto, ang sakyanan sa pamilyang Dela Rosa, ang kolor puti nga Mitsubishi, paspasan nako kay basin ugaling ma ulahi ka sa klase anak.”
Ang tunghaan ni Kathy adunay duha ug tunga ka kilometro ang kalay-on gikan sa among tunghaan.
Unang adlaw sa klase, nagpa ila-ila kami sa usa’g usa, gipatindog ko sa atubangan sa akong maestra nga si Mrs. Susana Adormeo-Bacolod ug gipasulti ako sa akong ngalan ug pinuy-anan.
“Ako diay si Gwendel Salcedo, taw-ga la’g Gwen, siyete anyos ug anaa nagpuyo sa Punta Talisay, usa rako nga anak nila Nanay Ising ug ni Taytay Miyo, duna ko’y higala sa among dapit nganla’g Kathy, mao ra intawon ang akong higala didto sa among dapit kay gamay raman ang balay didto”. Saysay ko sa akong mga klasmeyts ug sa akong magtutudlo sa nagtungha ako sa grade one.
Matag sabado nalang kami magkita ni Kathy, dili na susama kaniadto nga halos matag-adlaw, gani, naanad na usab ako kay malingaw man sab ko sa akong mga klasmeyts nga magduwa kami og siyatong panahon sa bakante nga oras sa ting-klase.
Pag-uli ko sa balay motabang pa ako kang Nanay nako sa pagkabo og tubig ngadto sa Purok Mangga, didto man gud nahimutang ang tubod sa tubig nga ginganlan og ‘Tubod-imnunon’.
Dala ko ang duha ka galon nga mosulod og tag upat ka litro ang matag-usa, kaya kong madala ang duha ka galon padung sa balay, magbalik balik ako hangtod mapuno ang among ‘Banga’ sudlanan sa among inunong tubig.
Panagat ra gayod ang among panginabuhian, bangka, bugsay ug sapawan ang bugtong himan ni Tatay aron makakaon kami tulo ka higayon matag-adlaw.
Si Nanay usab adunay gikalingawan nga mga pananom likod sa among balay, gitamnan niya ang gamay’ng luna nga kabilin usab sa akong mga apuhan. Gitamnan ni nanay og mga utanon aron dili na kami mo adto pa sa merkado sa lungsod aron mamalit.
Ang among balay gama ra sa kahoy, ang atop niini mga kugon ug ang bungbong mga kawayan nga sinasa. Aduna’y kulungan sa among bisaya nga manok panahon sa pagpamusa niini ug adunay dyutay nga lantay nga kapahuwayan panahon sa igpapahuway.
Paspas nanglabay ang panahon og anaa na ako sa ikalimang ang-ang sa elementarya, sa mga nanlabay’ng katuigan wala ko damha nga ang panahon diay sama ra sa usa ka gapnod nga sa kagabhion anaa pa naglutaw-lutaw sa lawod ug pag-abot sa sayong kabuntagon anaa na sa lapyahan sa kadagatan.
Susama ra sa gihapon ang mga panghitabo ug usa ka adlaw niana si Kathy minggawas sa ilang teres mingtan-aw sa palibot, ako usab atong higayona namunit og mga gapnod nga kahoy aron ikasugnod ni nanay sa panahon nga magluto siya.
Gi sitsitan ko si Kathy, “Psssttttttt, Kath, kumusta na? mura’g lima naman ta katuig wala nagkita,” mipahiyom si Kathy og miingon, “Diha ka Gwen, nga nagkita man gani ta atong duha na ka semana karon ang milabay, wala kaba nahinumdom nga nagsugat ta didto sa tubig-imnunon uban si Papa nako nga nanuroy kami didto sa among kasagingan” pung ni Kathy.
“Yuna ra, huwata ko kay munaog ko diha, didto ko hulata sa mga dakong punoan sa talisay, ayaw diha kay basin makita ka ni Mama nako, kabalo naka sa batasan, batasan pa sa among katiguwangan” dugang ni Kathy.
“Oh, sige Kath, maghulat ko didto nimo,” tubag ko ni Kathy. Naghulat ko sa ilawom sa dakong punoan sa talisay, ang talisay nga maoy timailhan sa among dapit, mao kanang ang among dapit gitawag nga ‘Punta Talisay’.
Sa dakong talisay makita ang among balay nga daw sa nagkurog-kurog kung tan-awon gumikan sa kainit sa kahayag sa adlaw.
Naghulat ko ni Kathy, halos usa ug tunga na ka oras ang milabay wala pa man siya mi-abot, naglingkod ako sa balas, ang mga balas kolor puti, nga daw mora’g boracay, ingon niani kanindot ang among dapit sa may Sitio Biao, Punta Talisay, Lungsod sa Libon lalawigan sa Davao del Sur.
Nakapanghuy-ab nako, wala pa gihapon si Kathy, nalingaw nalang ako sa mga dahon sa talisay nga daw sa nagsayaw-sayaw inubanan sa nga huni sa mga langgam nga aniana nanugdon sa mga sangga niini.
Minghigda ko sa balas, limpyo ang mga bunbun kay wala man kaayo mga tawo sa among dapit, sudlunon ingon man mingaw daw sa giingon nga “Virgin Island” sa maong lugar.
Nakurat ko dihang ang akong dalunggan adunay migilok –diay kay minghupo si Kathy aron dili ako makakita kaniya nga ni-a na siya sa akong nahimutangan og gikulitog akong tuong dalunggan sa dahon sa kogon. Mingtakiki ko pag-ayo “Hehehehehehehehe, giluka oy, ikaw man diay na Kath, yuna pa dugay man lagi ka?”, “Lagi Gwen dili mosugot si Mama nga molakaw ko kay init kaayo, unya ikaduha, mingaw daw ang atong dapit basin unya og adunay mag among-among kanako” pung ni Kathy nga nagtan-aw sa halapad nga kadagatan dala ang kaguol nga gibati nga basin unya mao na kini ang sinugdanan nga kaming duha ilayo sa higayon.
“Unya, kumusta ang pagtungha nimo Gwen?”, “Ok lang man Kath, gani dali ra kaayo nanlabay ang mga katuigan, wala nako damha nga hapit na diay kita mogradwar sa elementarya.”
Niadtong tungura nagkinambiyuhay kami og mag pulong sa kaagi sa pagpaningkamot. Mora’g naguol sab ko sa gipangsulti ni Kathy nga basin daw unya mao na kini ang sinugdanan nga bulagon kami sa kahigayonan.
Dili susama kaniadtong bata pa kami nga buot sa matag adlaw nga mag punay’g kita, mag duwa aron malingaw ang among mga huna huna.
Minglakaw na si Kathy, nagpabilin na lamang ko sa among nahimutangan, pagdayong naghuna huna sa iyang gipanglitok dinhi kanako, dili man gud ko buot mahanaw ang among panaghigalaay, bisan ingon ani na ang among mga edad onse anyos, apan gusto pa gihapon kaming magduwa sama sa mga naandan niadtong linghod pa ang among mga edad.
Sa halayong dapit, adunay nakanaw-kanaw sa akong panan-aw, diay si Nanay Ising ko kadto, giapas ako niya aron papaulion kay hapon na, magtuon kay ugmang adlawa lunes ting-klase na sab.
“Gwen, anak, uli na kay, klase pa baya nimo ugma, pagtuon aron sa ingon madunggan ang imong kahibalo kay hapit na baya kang mo gradwar.” pung ni Nanay kanako.
Mingtindog ko, gipapha-an ko ang akong bitiis kay nabulit man kini sa balas. Nag-una og lakaw-pauli sa Nanay og misunod ko, namidpid ko sa lapyahan, daghan og mga gapnod atong tungura gumikan kay taob man kagabi-e.
Sa akong pagpauli, ang akong mga mata na-a sa mga gapnod sa pamasin adunay mga anod nga duwaan, tuod man, adunay pipila nga akong nakita, gikuha ko kini aron dalhon sa balay. Mingtabok ko sa gamay nga sabang, usa ka gamay’ng sapa nga gikan sa punong sa pasayanan nila Kathy.
Pag-abot ko sa unahan, adunay usa ka botelya, adunay taklob, gikuha ko ug gitan-aw ang sulod niini, -adunay usa ka papel gipilo sa ika-upat, giabrihan ko kini ug gihuho ko, gibasa ko ang maong papel ug mao kini ang nakasuwat, gibasa ko….
“… Ma-o kini ang bugtong saksi sa atong panaghigugmaay, ang atong gugma sama sa naglawid sa dakong kadagatan sa kalamposan, mauwang lamang ang atong panag-uban kung ugaling kining botelyaha mabuak taliwala sa lawod nga iyang gilutaw-lutawan, gihigugma ko ikaw…”
Nakapamalandong ko nga ingon ani ba diay gayod ang mahigugma nga hangtod sa kadagatan ipaabot ang panaghigugmaay aron sa ingon adunay bugtong saksi kanila? Mipahiyom ko sa akong nabasahan, gibalik ko ang papel pag pilo sa ikaupat ug isulod ko pagbalik, gitakluban ko, gidala ko nalang kay nindot man gud ang maong botelya.
Pag-abot ko sa balay, naghukad na si Nanay Ising sa panihapon, nangaon na kami ug ang among sud-an isdang Talakitok, gisabwan ni Nanay ug adunay kamunggay nga gisahog.
Human sa pag-ampo ni Tatay sa pagpangayo og pasalamat, siya miingon nga ang biseklita kuno na haros ang kadena og kinahanglan pa niya kining ayuhon aron mahatod ko ugma sa tunghaan didto sa lungsod.
“Anak, Gwen, naharos baya ang kadena sa atong biseklita anak, sige lang kay sayuhon ko kana pag trabaho, ayuhon ko kadto, kay mao ra baya kana’y atong masakyan padung sa lungsod.”
Nagpadayon kami sa panihapon, tam-is tam-is ang sabaw sa talakitok nga kuha ni Tatay, nakapanug-ab ko pagkahuman sa panihapon nindot kaayo ang pamatyag ning busog, minggawas ko sa lantay namo, gabi-e na, bugnaw ang kagabhion, wala’y dag-om, hapsay ang kawanangan, adunay mga bituon ug takdol, hayag ang siga sa buwan.
Minglingkod ko, gisaka ko ang wala kong tiil sa lingkuranan, nagtan-aw ko sa mga bituon nga adunay mga nagkadaiyang kolor, nahinumduman ko nga niadtong anaa pa ako sa grade two, gipa buhat kami sa among maestro og mga bituon nga gamit ang karton, pagkahuman niini, among gibutangan og kolor.
Gibati na ako og pagduka, apan gi-antos ko lang sa makadyot tungod kay gusto ko pang mosud-ong sa kawanangan niadtong tungora kay hilabihang kadaghan sa mga bituon.
Pipila lamang ka gutlo, abi nako’g nagdamgo lang ako sa akong nakita sa kawanangan, duha ka bituon nga nahulog, kanang ilado sa tawag nga ‘shooting star’. Matod sa akong apuhan kaniadto, sa wa pa siya mingtaliwan sa laing kalibutan, ingon niya kanako nga kung ugaling adunay mga bituon nga mangahulog gikan sa kawanangan, mangadoy ka dayon sa mga pangadoy nga gusto mong matuman.
Tuod man, nag ‘wish’ nangandoy ko nga kung ugaling matinuod kini, maoy usa sa akong dakong kalamposan sa kinabuhi.
Sa akong huna huna samtang nakita ang duha ka bituon nga nahulog “…Unta, kahatagan akong pamilya og maayong panglawas sa kanunay, ilayo sa mga disgrasya ug makauban ko ang matuod nga kapikas sa akong kasing kasing sa moabot nga panahon…”
Kanindot tan-awon sa bituon nga nangahulog, nahuman ko ang akong ‘wish’ ug unta matinuod kining tanan. Katolgon na gayod ako ug mingsulod nako, giandaman na diay ako ni Nanay og minuskitan nga tulganan, mingpahiyon ko sa akong nakitang pagtratar ni Nanay ngari kanako nga iyang boutan nga anak.
“…He, he, he, he, kabuotan sa akong mga ginikanan, paningkamutan kong sa moabot nga mga adlaw, balusan ko sila sa ilang gibuhat diri kanako…” Sa akong huna huna samtang gasud-ong sa minuskitan.
Sayong kabuntagon na, minggawas ko sa among nataran, nanghiyad, ming-inat inat sa kalawasan, nindot ang talan-awon, maoy pagsubang sa adlaw, nindot kaayo ang mga kolor niini, ang mga bidlisiw sa adlaw maoy nagdan-ag sa kahayag sa mga paglaum namo ning Punta Talisay.
Oras na sa klase, naayo na gayod ang kadena sa among biseklita, gipaspasan pag ayo ni Tatay Miyo kay basin unya og ma biyaan ko sa klase. Tuod man, naayo gidayon, og mingsakay nako sa likod nga bahin aron mangadto na kami sa lungsod.
Pag-abot sa unahan, unsang pagka unsaa nga naputol naman sab ang kadena sa among biseklita, anaa kami sa tunga-tunga sa kalay-on sa among balay ug sa lungsod. Mingnaog ko, dako akong kabalaka nga mabiyaan gayod ako sa klase karong adlawa, si Tatay Miyo nabalaka usab.
“Agoy, Dong Gwen, naputol nasab, unsaon nalang nako ni karon, pasayloa ko Dong, gibuhat ko na ang tanan kaganina pa, gani kadlawon ming-mata nako aron ayohon kini sa pagpaniguro nga ikahatod gayod ko ikaw sa lawak nimo.” pung ni Tatay nga daw nabulit ang nawong sa kabalaka ug kalooy.
“Sige lang Tay sayod man ko sa imong gibuhat alang kanako nga imong anak, molingkod lang sa ko Tay, basin naa diay kita’y masakyan karon, basin unya og wala pa kaadto si Kathy, mosakay nalang kita.” tingog ko sa hinay.
Sa halayong panan-aw adunay kolor pula nga sakyanan, ilang Kathy og dako akong kalipay gumikan makasakay ako niini padulong sa lungsod, pasabton ko nga nadaot among biseklita, magpakilooy ko aron makasakay lamang gumikan dili ko bout nga dili ka sulod sa klase karong adlawa kay mag insayo kami sa among praktikal nga pagsulay sa P.E.
Duol na kanamo ang sakyanan, og akong gipara kay sayod akong ila gayod kini nila Kathy. Mamasin gayod ako, aron makasulod ko. Giampo ko ang tanan sa akong huna-huna aron mamahimong magmalampuson ang akong planong pagsakay.
Minghunong ang ilang sakyanan ug gibuksan ang bintana sa atubangan nga bahin, mingsugat sa akong mga panan-aw ang inahan ni Kathy og namulong sa mga pulong nga ikapatulo sa luha ko.
“Oy, ngano? Kay kung wala pa miingon ang akong anak nga hunungan kamo, dili kami mohunong, unsay ikaalagad ko kanimo anak sa mananagat?” pintok nga pamulong sa mama ni Kathy.
“Gusto ko lamang untang mosakay kay naputol man gud madam ang kadena sa among biseklita…ug kung mamahimo maam?” pakiluoy ko kang madam.
“Oh, sige Gwen, sakay, mama pasakyon nato, higala ko baya na si Gwen kaniadto hangtod karon.” pung ni Kathy sa iyang mama.
Nalipay ko sa akong nadungog didto kang Kathy nga naglingkod sa likod nga bahin sa ilang sakyanan. Apan, abi ko’g malipay ko sa akong nadungog, dili diay kay ang huna huna sa mama ni Kathy maoy nagbabag sa akong pagsakay unta sa ilahang sakyanan padulong sa lungsod.
“Dili kana mamahimo, kay basin unya Kathy, mag-anad na sila, sige padayon Marco sa pagmaneho.” kusog nga tingog sa mama ni Kathy samtang nag sira sa bintana.
Mingpasurutoy og padagan ang drayber sa ilang sakyanan, minglihok ang akong mga ngabil, mingtutok ang akong duha ka mata sa ilang sakyanan nga nagpalayo kanamo ni Tatay, hinay-hinay’ng nanganaw-kanaw ang ilang gisakyan sa halayo, timailhan nga layo na sila.
Nagtindog ako ug si Tatay Miyo, abog ang among nasagap gumikan dili semento o espaltado ang kalsada nga nagkunektar sa Punta Talisay ug sa Lungsod. Mora’g natunaw ako sa akong nadungog sa mama ni Kathy, mahuna hunaan ko nga kining pagkaadunahan diay usa sa mga makapausab sa batasan sa usa ka tawo, apan dili sab tanan.
“Tay, mamalik nalang ta sa balay, unsaon taman, mao man gayod kining atong kapalaran.” pung ko nga mora’g kahilakon ang gibati.
“O, sige Dong Gwen, wala kita’y mahimo Dong, naputol man gyud kining kadena sa atong serbis.” tubag ni Tatay kanako.
Samtang palakaw na kami, pauli, giagbayan ko ni Tatay Miyo, gipasabot ko niya nga ang kinabuhi sa tawo sama ra kuno sa mga gapnod sa lapyahan, kini maglutaw-lutaw sa dakong lawod sa kinabuhi ning ibabaw sa yuta, kung modunggo kini sa lapyahan mao kana’y igpapahulay apan, pagmutaod napod mobalik na usab kini sa lawod, mao napod kana ang pakigbisog ngadto sa dagkong balod sa mga pagsulay.
Wala ko namatngunan ang pagtulo sa dagkong bul-og sa akong mga luha, mingdagayday sa akong aping ang mga luha nga kaganina ko pa gipugngan.
Gipahiran ko sa tuo kong palad ang akong mga luha, wala namatnguni ni Tatay Miyo nga nakalugmaw ang akong luha sa gibating kasakit nga gipadungog sa mama ni Kathy dinhi kanamo ni Tatay.
“Anak, naunsa ka? Sus, ayaw na kana huna hunaa pa, isipa kanang tanan nga kabahin sa imong mga kasinatian sa kinabuhi, kining tanan lumalabay lamang, dili kana maghangtod, ang mga kasakit adunay balor nga kalipay sa umaabot, hilom na, pasagdi na kadto kay ila man kadto wala kita’y mahimo.” si Tatay ko nga nagpasabot kanako.
Padayon kami sa pagbaklay, layo layo na ang among naabot, dul-an tunga sa kilometro nalang Punta Talisay na. Naglakaw kami dala ang mga paglaum nga basin ugma damlag kitang mga pobre maoy makatabang sa pagpaalim sa mga kasakit nga mamahimong bation sa mga adunahan.
Tuod man, naabot gayod kami sa among balay, naabtan namo si Nanay Ising nga nanilhig sa mga dahon sa Talisay.
“O, nganong nibalik man mo? Unsay nahitabo Miyo? Gwen, Dong, Anak? Sayang ang adlaw wala ka kasulod sa klase mo.”
“Ku-an lagi Nay, naputol ang kadena sa biseklita nato, didto pa gayod taliwali sa kilometro, tunga-tunga sa atong sityo ug lungsod, paita oy, sige lang Nay, ayohon kana karon ni Tatay.” pung ko kang Nanay Ising nga puno sa kabalaka ang nawong.
Minglingkod si Tatay Miyo sa ilawom sa talisay, bugnaw ang hangin, takna nga alas otso na sa buntag, gikuha ni Tatay Miyo ang among pukot, iya kining tahion ang gisi kay nasangit man kini sa payaw nga puno sa sese didto sa lawod sa iyang pagpanagat kagahapon sa gabie.
Mingtan-aw ako sa pagtahi ni Tatay, iya akong gitudloan sa pagtahi aron kuno unya masayod ko, minglingkod ko tupad niya, gisud-ong ko gayod kung unsa ang mga birtod kun paagi sa pagtahi.
Tuod man, nasayod ko sa pipila ka mga adlaw, nasayod usab ako sa pagmuntar sa mga sakayan panglawod. Ang among bangka kolor puti, adunay nakasuwat nga Punta Talisay og gibutangan ni Tatay og numero 15, swerte daw kining numero sa pagpanagat.
Nanlabay ang mga adlaw, hanas na ako nga motahi sa mga gisi nga pukot, gani pag-uli ni Tatay Miyo, ako ang tigtahi sa mga gisi niini. Ako ang mag-andam sa mga himan og pagkaon ni Tatay nga iyang dalhon sa lawod.
Usa ka buntag niana, adlaw nga sabado walay klase, giatangan ko gayod si Tatay sa iyang pagdunggo gumikan kay ako baya ang mi plastar kaniya kagabie nga padulong siyang milabigar sa lawod.
Ikalipay ko gayod nga karon pag-abot ni Tatay daghan og kuha nga isda, aron naay ika hatod si Nanay Ising sa merkado. Musubang na ang adlaw, hinay-hinay na nga minggitib ang mga bidlisiw sa sidlakan nga bahin, mingsidlak sa tumoy sa bukid ang mga bidlisiw nga maoy nakapawala sa mga gabon nga mingtabon sa bukid sa Isla.
Naglupad-lupad na ang mga langgam sa lawod nga bahin, mora’g nangalipay gumikan, usa na usab ka kabuntagon nga puno sa kasadya. Nagpungko ako nagpaabot ni Tatay, sud-ong ang mga maanindot nga talan-awon sa among dapit, daw sa paraiso nga gipahiran sa paglaum nga kung ang tawo maningkamot dayag nga makakaon.
Sa layo nga bahin nanganaw-kanaw ang bangka namo, nailhan ko kini gumikan sa nakita kong numero, ang numero 15, mao na gayod kini, hapit nang modunggo si Tatay.
Giwara-wara ko ang akong duha ka kamot, dala ang kalipay nga dili kabayran og sapi, giwara-wara usab ni Tatay ang iyang bugsay isip responso sa akong pagwara-wara kaniya nga naghulat.
“Tay, naghulat ko, Tay, daghan og kuha?.” singgit ko kini kang Tatay gumikan kay layo-layo pa apan iya nang madunggog ang akong tingog.
“Huwat anak, e surpresa ko ikaw,” ni Tatay nga hapit nang moabot sa lapyahan. Gidayongan namo ang bangka sa mala og misugat sa akong duha ka mata ang mga talakitok nga isda, adunay mga pula nga pasayan sa lawod, mga nokos ug lima ka dagkong lambay.
Wala’y kabutangan sa akong kalipay niadtong tungura, daghang isda ang nakuha ni Tatay, ug aduna pa’y kinaham nako nga lambay.
Gihatod gyod dayon ni Nanay ug ni Tatay ang isda sa lungsod, silang duha ang naghatod kay si Tatay man ang mag maneho sa biseklita. Naayo naman ang biseklita namo, kay mao ra baya kana tawon ang among bugtong sakyanan aron makaabot sa lungsod.
Mingsakay si Nanay sa likod nga bahin sa biseklita, samtang iyang gilukdo ang laton nga adunay sulod nga mga isda nga dul-an mokabat siyam ka kilo ang kabug-aton, naluoy kung mitan-aw sa akong mga ginikanan nga hastang kayod aron lamang makakaon kami.
Dili paman gud mamahimong ako’y mohatod sa merkado, gumikan linghod pa kaayo ang akong pangidaron, dili pa sapar ang akong panuigon sa pagsikad sa biseklita ug pagpakignegosyar sa mokumpra sa isda.
Layo na sila, og hinay-hinay kong gihapsay ang pukot sa sakayan, aron wala na’y trabahuon pa unya si Tatay, aron makapahuway nalang siya, wala baya gyu’y tulog sa pagbilar sa kagabhion, ang tun-og nga kagabhion wala niya igsapayan, ang kapulaw wala niya huna hunaa, gibuhat niya ang tanan aron ug alang sa among mga panginahanglan.
Nanglimpyo na ako sa balay, nagluto na ako og apaniudto, pag-abot nila mangaon nalang kami. Nahuman ko na ang mga trabahuon ni Nanay, naglingkod nalang ako ug nagpaabot kanila kay magdungan kami sa pagpangaon.
Pipila ka gutlo, samtang nagpungko ako ilawon sa kahoy, adunay ningtugdon sa akong abaga, gilabay ako og bunga sa Talisay, gipangita ko kung si kinsa ang naglabay, dili man pud kadto tagak gumikan pwersado man ang pagkahampak sa bunga diri sa akong wala nga abaga.
Mingtakiki ko, tungod dili ako katuo sa nahitabo, wala lamang ako, minglingkod ko pagbalik ug nagsud-ong sa mga gapnod sa lapyahan nga gihampak-hampak sa mga balon sa daplin.
Pipila ka segundo gilabay na usab ako, ug mingtindog na gayod ako kay dili na ako katuo sa nahitabo, mora’g naa gyo’y tawo nga akong kauban ning mga taknaa. Mingpadulong ko sa usa ka dakong punuan, ug didto diay sa Kathy, iya akong gipakuyawan dihang hinay-hinay kung mipadulong sa usa ka punuan.
“Ikaw man diay na Kath, imo man kong gipakuyawan oyyy,,, (mingtakiki ko)..nasuroy man?, basin unya og anhion ka ni mama nimo, perti baya kadtong isuga.” pagpasabot ko kang Kathy.
Naminaw gayod si Kathy kanako, nanglingkod ming duha, tupad kaayo, ug siya ming-ingon. “Bitaw Gwen, ni-a ko aron mangayo og despensa kanimo, dili ko buot nga kadto ang mahitabo, gani ming-ingon pa ako nga ikaw pasakyon, apan ang akong inahan ang dili mosugot, pasaylo-a gayod ako Gwen, pasaylo-a ako.” ni Kathy nga mora’g kahilakon.
“Ok ra kana Kathy, dili gayod ako kaantigo mo tanom og kaaligot-got ug pagdumot sa usa ka tawo, atong huna hunaon nga tawo ra baya usab kita, andam nga modawat sa mga kapakyasan ug kalamposan sa kinabuhi.”
Nagkita kami ni Kathy ning mga taknaa, sabado lagi wa’y klase, ang among mga nangaging mga duwa sa baybayon amo-a gihapong pagaduwaon panahon sa wala’y eskwela, ang kaniadto nga siyatong naa usab karon, ang balay-balay naa gihapon bisan anaa na kami sa ikalimang hagdan sa elementarya.
Buhi pa sa gihapon diri sa among mga handurawan ang mga duwa ng maoy nagpalingaw sa among mga huna huna niadto hangtod sa pagkakaron.
Sama sa gihapon ang among panaghigalaay, wala’y paglubad, wala’y kausaban bisan paman ug taliwala sa batasan sa iyang inahan nga sarang makapanghimaraot sa kinabuhi sa ubang tawo.
Kining tanan wala ko igsapayan, dili kini maoy makapugong sa among panaghigalaay ni Kathy. Gani, maayo man og batasan ang iyang amahan dinhi kanamo, ang naka problema lang ang iyang inahan kay nadala gayod ang batasan sa mga kaliwat niini nga maoy ilado sa lungsod niadto.
Wala ko na namatnguni ang mga adlaw, ang mga oras paspas rang mituyo nganha sa mga orasan, ang mga dahon sa kalindaryo dali rang ginapananggal ang mga nangagi daw sa kaluha ko na sa matag karon ug unya nga mga panghitabo.
Sa ka paspas sa dagan sa panahon, mogradwar na gayod kami ni Kathy, unyang udto na ang serimonya sa among gradwasyon, gani mora ako’g naguol imbes nga malipay tungod nakahuman sa elementary apan, ang akong kaguol mao ang dili kami magkita ni Kathy dihang mosaka ko sa entablado sa pagpaila.
Nalipay gayod si Nanay ug si Tatay nako, tungod kay nakakuha ako og pasidungog isip ‘Second Honor’ , sa pag sukna ko kanila, daw sa wala’y kabutangan sa ilang kalipay dihang nadungog sa ilang mga dunggan ang akong gisulti nga aduna ako’y ‘ribbon’ .
“Unsa man kana nga ribbon anak? Honor ka?” ni Nanay Ising. Wala ko isulti nga honor kadto gumikan kay gusto kong masorpresa ang akong mga ginikanan. “Basta Nay, Tay, didto nalang gud unya, gusto ko kamong sorpresahon, kanang sorpresa nga sarang dili ma papas sa atong mga handurawan.” daw sa kahilakon ako sa kalipay nga misulti kanila.
Si Kathy, wala ko kabalo kung aduna ba siya’y ribbon, tulo naman gud ka sabado wala kami magkita niadtong hinangat na sa pagtak-op sa klase. Bisan paman niana, si Kathy padayon gihapon kadtong naghuna huna kanako, sayod ako niana kay si Kathy usa ka mahigugmaong bata bisan paman sa batasan sa iyang inahan nga mata-pobre.
Nanakay na kaming tulo ni Nanay ug ni Tatay sa biseklita, si Nanay sa likod nga bahin ako sa atubangan. Samtang padulong na kami sa lungsod sa gym nga ipahigayon ang gradwasyon, naagian kami ni Kathy gumikan kay diha man mangagi ang mga sakyanan tungod sa among eskwelahan kung padulong sa pribadong tunghaan sa lungsod diin si Kathy didto mitungha.
Abri ang bintana sa Mitsubishi nga pula, mingsugat sa akong panan-aw ang matahom nga dagway ni Kathy, misinggit siya, aron ako makadungog tungod daghan na og tawo ang mga patigayunan sa gradwasyon.
“Gwen, happy graduation nimo.” ni Kathy sa iyang kalipay nga miingon kanako. Gibalusan ko usab sa pag-ingon sama sa iyang gisulti.
Pipila ka gutlo ang milabay, gipangtawag na ang mga ngalan sa adunay pasidungog, ug sa dihang ang akong pangalan ang nadunggan ni Nanay ug ni Tatay nga second honor, ako hilabihan ang ilang kalipay, silang duha ang akong mga ginikanan ang misaka sa entablado aron itaod ang akong pasidungog.
Sa pagpanguli na, nag-ihaw si Tatay Miyo og manok isip pagselebrar namo sa akong kalamposan sa elementarya. Nangaon kami, lami kaayo ang sabaw sa manok nga luto ni Nanay Ising, ang among paniudto hastang pagkabusoga.
Palis na, hangin kaayo ang baybayon, minglingkod ko sa bangko ilawon sa talisay, pagkataud-taud ming-abot si Kathy, iya akong gilamano sa among kalamposan, naghisgot kami sa umaabot nga hayskul, usa na usab ka sapa ang among sagubangon diha sa pagpaningkamot, ang among ikaduhang ang-ang sa edukasyon, ang panahon diin salaon ang among kahibalo ngadto sa pagpreparar sa koliheyo.
Wala ra gayod namo namatnguni ang kapaspas nga dagan sa panahon, ang elementarya daw mora’g bag-o ra, apan mogradwar na usab kami sa hayskul. Tuod man, sa akong hayskul wala ako kakuha ko pasidungog nga sama sa akong panahon sa elementarya, aduna man apan, ang diploma lang –ang bunga sa akong pagpaningkamot, kaming tanan nga migardawar sa pampublikong tunghaan sa lungsod mingdawat gayod sa tumang pagmaya –pagmaya nga maoy pamasahi ngadto sa laing ang-ang sa edukasyon mao ang koliheyo.
Nagpangidaron na kami og dise-siyete, dalaga ug ulitawo na ang mga huna-huna ug pitik sa among kasing-kasing. Si Kathy nasayran ko nga mingtungha sa koliheyo, mikuha siya og korso nga pagka-maestra.
Ako, wala ako mingtungha gumikan wala gayod kami igong ikagasto, wala’y igong sapi nga maoy ikabayad sa koliheyo. Sakto na alang kanako nga mingdawat sa diploma sa pagtuon sa hayskol, unsaon taman diha raman siguro kita kutob, diha raman gayod siguro ang akong kapalaran.
Dakong kalamposan na sa akong kaugalingon nga nakahuman ako sa hayskol, gisabot ko ang among kahimtang. Sa mga panahon nga nangagi, gisayangan ako kung diha lamang ako sa balay mo alalay kang Nanay, nahukman ko nga mouban ako kang Tatay sa lawod sa pagpanagat, basin diay unya makat-on ako.
“Ikaw gud anak kung muoban ka kanako, maayo hinuon kana aron kaantigo kang managat, wala kaman mingtungha, wala man pud kita’y sapi nga ikagasto sa koliheyo,.. ikaw tara molawod kita.” ni Tatay Miyo.
Nalipay ako, tungod masuwayan ko ang pagpanagat, ingon ani diay ang bation ni Tatay Miyo nga anaa magtugaw sa lawod sa tunga sa kagabhion. Unang adlaw ko sa pag-uban ni Tatay, daghan kami og kuha’ng isda malipayon nga midunggo sa daplin, uban sa mga pahiyom ni Nanay Ising nga misugat kanamo sayo sa kabuntagon.
Sa akong mga kasinatian sa kinabuhi, wala ko na namatikdi ang mga panahon, daw ang mga dahon sa talisay maoy bugtong kong kauban sa panahon nga maglingkod ako sa ilawon sa iyang kalandong. Nangahulod ang pipila ka laya nga dahon og nailisdan na usab og mga bag-o ug ang mga panid sa kalendaryo paspas nga napanglaksi.
Maayo na akong managat sa lawod, ika-ingon ko nga ako na gayod ang napuli sa buhat ni Tatay, si Tatay nag edad na og singkwenta’y otso, dili na si Nanay makapasalig kang Tatay nga molawod kay edaran na. Busa kining tanan nadala gayod nako karon, usa na ako ka mananagat.
Sa mga higayon sa akong kinabuhi, makaingon ako nga ingon ani nalang ba kaha? O dinhi nalang ba kaha taman ang estado sa akong kinabuhi nga bisan sa natad sa gugma walay nakig-unong kanako?
Usa ka adlaw niana, ming-adto si Kathy sa among balay, manamilit tungod kay sa Cebu na siya motungha sa koliheyo. Biyaan na ako niya, biyaan na namo ang mga duwa kaniadtong bata pa kami.
Samtang ako nag-tahi sa gisi sa pokot nga gigamit ko kagabie sa pagpanagat, miaabot si Kathy, nalipay ko kay naa ako’y kaistorya, nga masultihan ko siya nga dili gayod ako katungha sa koliheyo.
“Gwen, di-a ko karon aron, ammmmmmm.” ni Kathy nga natupol ang gisulti. “Ngano? Unsa Kath? Ni-a ka kay?” pung ko sa maanyag nga dalaga.
Gipalingkod ko si Kathy, nauwaw ako kaniya gumikan, nindot kaayo iyang gisuot nga bisti, maanyag ug homot, dili sama kaniadto, dako kaayong kalahian ang panagway ni Kathy kaniadto ug karon nga usa na siya ka kolihiyala.
“Lingkod Kath, unsa man ang akong ikaalagad kanimo suod kong higala? He, he, he, (mipahiyom ko) dako man gud ang kausaban nimo Kath, dili ang imong batasan apan ang imong panagway.” nako ni Kathy.
“Bitaw, Gwen, ni-a ko kay buot kong manamilit sa makadyot diha kanimo, dili nako gustuhon ang mahitabo, apan mao man gayod kini ang mahitabo nga motiwas ako sa pagtuon sa koliheyo, pakuha-on ako sa akong mga ginikanan sa korso sa pagka maestra.” ni Kathy nga mora’g kahilakon nga mipasabot nako.
“Kath, wala ko kasabot sa akong gibati, dugay ra unta ko kaning isulti diha kanimo apan mauwaw gayod ako.”
“Unsa man kana Gwen, andam akong maminaw diha sa imong ipalitok nga bunga sa imong kasing-kasing.”
“Kath, niadto pang hayskol kita, daw ang akong kasing kasing nakat-on sa paghigugma sa usa ka binuhat –binuhat nga maoy akong kaduwa niadtong bata pa ako, gani sa tanang higayon kaniadto, kaniya ko gayod malipay kung makaduwa ko na siya.”
“Nasayod na ako niana Gwen, apannnnnn.” naputol ang tingog. “Unsa’y apan Kath? Apan gumikan pobre lang ako? Apan tungod mananagat lang ang ikabuhi sa among pamilya? Apan tungod dili ako hitsuraan sa panagway? Ha, Kathy?”
“Dili kana ang akong buot ipasabot Gwen, pahumana osa ako sa akong isulti. Gwen kabalo ko nga nahigugma ka kanako kay nakita ko didto sa punuan sa talisay ang pangalan nako nga nakasuwat, ‘gihigugma ko ikaw Kathy –Gwen’ nabasahan ko dihang nilabay ako niadtong usa’ng sabado.”
“Gwen, motiwas una ako sa pagtungha, dili buot sa akong mga ginikanan nga hayskol lamang ang akong mahuman sa pagtuon. Kung ma-o man kana imong gibati dinhi kanako Gwen, ipadayon kana, ipanaad ko nga kana dili mahupas hangtod ako makahuman sa akong korso sa Cebu.”
“O, sige Kath, bisan usa lamang ako ka mananagat, apan higugmaon ko ikaw nga sama sa usa prinsesa sa mga adunahan.”
“Dili ako mosugot niana Gwen, kung unsa lang gud ang naa kanato ma-o lang kana, ma-o kana siya’y matuod nga gugma, dili igsapayan kung unsa ang estado sa imong kinabuhi kung dili maghinigugmaay dala ang pagsalig sa atong Labaw’ng Makagagahom.”
“Tinuod kana siya Kathy, ang akong mga damgo kaniadtong nakatagpilaw ko sa punuan sa talisay, karon natinuod na gayod, sayang lang kadto gumikan kay gipamata ako sa agukoy, gipahit ang akong lapa lapa.”
Mingkatawa ming Kathy, ug sa pipila ka gutlo si Kathy gi-apas sa iyang mga ginikanan, si Don Rafael ug si Donya Guada dela Rosa.
“Anak, kaganina ra kaming nahulat kanimo, nganong ni-a kapaman sa balay sa usa ka mananagat.” pung ni Donya Guada.
Si Kathy mingtindog ug miingon kanako, “Gwen, bugtong saksi sa atong panaghigugmaay ang punuan sa talisay nga diin napatik ang pangalan natong duha, ingon man ang lapyahan ning Punta Talisay ang dakong buhi nga mohandom sa akong pagbalik, gihigugma ko ikaw Gwen ug hulata ang akong pagbalik dinhi sa lapyahan nga puno sa gugma.”
“Kath, saksi ang imong mga ginikanan karon sa imong gipangsulti dinhi kanako, dakong buhi ang ilang alimpatakan nga ang imong gugma ngari nako usa ka dakong tinuod. Donya, Don, pasaylo-a ako, gihigugma ko ang inyong anak.” pung ko kanila sa pintok nga pagkasulti.
“Kabati gud paminawon nimo, usa kalang ka mananagat, wala ka’y katungod nga mahigugma sa akong bugtong anak.” ni Donya Guada.
“Donya, pasaylo-a ako, hinumdumi nga ang gugma walay gipili ning ibabaw sa yuta, bisan paman adunahan o pobre ka, ang gugma dili moila niana, kun dili moila kana kung unsay gipitik sa kasing kasing ug gilatid sa kapalaran.”
Wala ka tingod si Donya Guada sa akong gisulti kaniya, sila Nanay ug Tatay nako naniid lang diay sa nahitabo, wala sila migawas kay dili na sila gusto mangita og samok kay sayod ming-daan, kwartahan ang pamilyang Dela Rosa og wala mi kaya sa ilang gustong buhaton dinhi kanamo.
Milakaw na sila Kathy, milugmaw ang akong mga luha –luha sa kaguol gumikan mahilayo na si Kathy dinhi nako, layo pa kaayo ang lima ka tuig nga siya mobalik. Ug ning mga tungura, gitisok ni Kathy ang mga liso sa paghigugma sa among tagsa-tagsa ka mga kasing kasing, ampingan ko kini hangtod sa paggitib niini ug mamunga sa mga prutas sa pagsinabtanay.
Matag karon ug unya gihandom ko si Kathy, bisan sa lawod sa akong pagpanagat siya ang naa sa akong huna huna, siya ang akong nahimong inspirasyon sa kanunay sa matag molabigar ko sa kadagatan sa pagpamukot aron makakaon kami.
Milabay ang duha ka tuig, si Tatay Miyo mipahuway na sa kinabuhi ning ibabaw sa yuta, ang iyang patay’ng lawas among gidala sa lungsod sa iyang usa ka igsoon nga adunay dakong balay. Ang akong uyuan nganlan og Marcelo maoy nagpalubong sa akong hinigugmang amahan.
Adunay gibati si Tatay sa iyang lawas, trabahanti man gud sa batan-on pa, ana man gayod kining kinabuhi sa kalibutan, padulong man gayod kitang tanan sa oras sa atong kamatayon.
Sama ra gayod kana sa usa ka kanta nga kung aduna’y sinugdanan, kini aduna usa’y utlanan. Ang kining tanan maoy kabahin sa akong mga tam-is ug mga pa-it nga kasinatian sa kinabuhi.
Duha nalang kami ni Nanay nako, nabilin gayod ni Tatay Miyo ang among panginabuhi dinhi nako, -usa ka mananagat. Dili ko ikauwaw kang Kathy sa iyang pagbalik nga ako usa ra gayod ka mamanagat.
Sayod na si Kathy’ng daan nganhi kanako, gani akoa pang mahinumduman ang iyang gipangsulti niadtong wala pa siya kalakaw nga ang gugma kuno walay gipili, bisan unsa paman kana basta ang duruha na ka kasing kasing ang maghigugmaay dayag nga walay makapugong ning tanan.
Managat ko, ug ang akong mga kuha kaming Nanay ang maghatod sa lungsod, ako ang magmaneho sa biseklita, ug pagkahuman niana palitan ako ni Nanay og bag-ong bisti. Malipay nako sa gipalit ni Nanay nako, ang sobrang halin taguan ni Nanay aron naa kami makuot panahon sa dagkong balod.
Sa mga panahon sa igpapahuway, kanang gikan ko sa lawod, si Kathy ang musantop sa akong huna huna, siya ang padayon nga mopukaw sa nahikatulog kong pagbati, kanunay siyang ni-a sa akong kasing kasing aron mapadayon ug mapabiling buhi ang binhi sa gugma nga minggitib samtang nagpaabot kaniya.
Sa panahon nga mag hatod kami og isda sa lungsod adunay pipila ka mga babaye’ng mo-iming-iming kanako, pansinon ko gihapon sila apan dili ko tugtan ang akong kasing kasing nga mobati og gugma kanila.
Dili ko buot nga pakyason ang mga panaad ko kang Kathy ug ang mga panaad ni Kathy dinhi nako. Nasayod ako nga tim-os gayod sa kamatuoran ang gipang panaad namong duha nga saksi ang lapyahan ingon man ang iyang mga ginikanan.
Wala kami komonikasyon ni Kathy, sa sulat wala, sa cellphone wala ingon man sa pagpakisayod sa ilang mga sulugoon diha sa pagpanguntana, -wala gayod.
Bisan paman wala kami komonikasyon apan mora’g naa na, gumikan kay lig-on kaayo ang akong gibati kang Kathy nga diha sa mga paglaum akong nakita ang matuod nga gugma.
Usa ka higayon niana, mingaw ang palibot, palis nga takna, kusog ang huyuhoy sa hangin, landog ang ilawon sa talisay, naminaw ako’g drama sa radyo, adunay usa ka sugilanon nga akong nadunggan nga midungag sa akong pagtuo diha sa pagpaabot kang Kathy. Niadtong tungura adunay mga awit nga akong nadungog sama sa ‘pagsubok’ ug uban pa nga maoy nakapatulog kanako.
Lima na katuig ang milabay, si Kathy mibalik na, usa na ka maestra apan wala pa kini misulod sa trabaho, mipahuway una sulod sa upat ka tuig nga pagtuon. Usa ka tuig niini ang pag-review alang sa board exam.
Namunit ko’g mga gapnod nga kahoy sa lapyahan aron ikasugnod ni Nanay, nakita ko si Kathy sa ilang teris, siya rang usa, naglingkod, mingtindog lang ko nagtan-aw kaniya sa pamasin siya ang unang makakita nako.
Padayon ko sa pagpamunit, ug pagka taud-taud mingtan-aw napud ko kaniya, mingsugat sa akong duha ka mata ang usa ka lalaki, hitsuraan mora’g anak sab sa adunahan, nagginunitay silang duha, nagkinataw-anay.
Ug nakita ako ni Kathy, minglakaw dayon ko pauli sa among balay, gibutang ko sa abuhan ang mga pinunit kong mga kahoy sa lapyahan ug milakaw ko padulong sa punuan sa talisay nga adunay nakasuwat nga ‘gihigugma ko ikaw Kathy –Gwen’.
Naabtan ko ni Kathy, “Gwen, pasaylo-a ako, pasaylo-a ako sa akong mga panaad gumikan wala ko kini natuman. Sa akong pagtuon sa Cebu dili ko makaya nga wala’y inspirasyon nga makauban ko sa kanunay, nagkaila kami ni Eric James niadtong second year colloge ako sa Bachelor of Secondary Education in Mathematics. Si Eric James ang bugtong nialim sa akong kamingaw sa atong panaghigalaay. Buotan siya sama nimo, apan unsaon taman Gwen, nga dili man gayod kita ang gilatid sa kapalaran.”
“Nasabtan ko kana Kathy, apan wala nalang unta ko nimo pahibal-a ana ug wala nalang pud unta ka nagpakita kanako aron ang atong mga panaad magpabiling buhi ug lab-as sa dungay’ng panahon. Unsaon tanan nga naa naman kana, wala na ako’y mabuhat, mao gayod kini ang akong kapalaran”
“Ang bugtong handumanan ko nalang ang mga kagahapon sa atong kabatan-onan, dili ko kana hikalimtan Kath, salamat diay sab gumikan kay nahimo kang kabahin sa akong kinabuhi, gani sa lawod sa akong pagpanagat ikaw ang naa kanunay sa akong huna huna, dili ko kini hikalintan Kath ug dalhon ko kini bisan asa man ako ipadpad sa akong kapalaran, daghang salamat Kath.”
Nagsud-ong ko sa mag letra nga napatik sa punuan, bisan lima na katuig ang milabay ni-a lang gihapon, wala pa napapas ang akong gisuwat niadtong semana nga si Kathy molakaw.
Wala ko kapugngi ang pagtulo sa akong mga luha, gibalikan ko ang mga adlaw diin si Kathy ug ako nanumpa nga pagkahuman sa lima ka tuig niyang pagtuon sa koliheyo, siya mobalik nga dala ang paghigugma dinhi kanako.
Wala’y kabutangan sa akong gibati nga kasakit, gibalikan sa akong huna huna ang among mga tam-is nga kagahapon, milakaw na si Kathy, mibalik sa ilang balay.
“Dinhi una ako Gwen, pasaylo-a gayod ako, sige lang i-ampo ko ikaw nga makakita raka unya og kapikas sa imong kinabuhi nga sama nako, salamat usab Gwen, ikaw ang nagtudlo kanako sa paghigugma sa uban.” ni Kathy
Mitalikod na si Kathy, nilakaw na og gitan-aw ko siya, hinay-hinay siyang nawala sa akong panan-aw gumikan sa mga luha nga mibuhagay sa akong mga mata, mora siya’g ice nga natuman kay ang akong panan-aw gisapawan sa mga luha sa kapakyasan.
Hapit na ang kahaponon, minglingkod ko duol sa lapyahan, ang akong duha ka bukton akong gibutang sa duha ko ka tuhod, mingduko ko dyuta’y, mingduol si Nanay nako gipasabot ko niya nga ang kinabuhi sa tawo sama sa usa ka gapnod.
“Anak, Gwen, nasayod ko, nakita ko ang nahitabo, nakasabot ko anak sa imong gibati karon, mao kana siya’y kinabuhi, sama sa usa ka gapnod nga duyan-duyanon sa mga balod, kita usab ang gapnod, dawaton ta kung asa man kita idunggo sa balod sa kapalaran, ang kapakyasan kabahin kana sa kinabuhi sa tawo nga nagalawig sa dakong lawod sa kapalaran.”
Usa gihapon ako ka mananagat, ang akong mga isdang kuha ihatod ko sa lungsod aron ibaligya, sa matag hatod ko sa mga kuha kong isda, nagkaila kami ni Michelle, dalaga, buotan ug matinahuron, siya ang tigkompra sa akong kuhang isda. Gilatid gayod sa panahon nga itakdo ang among duha ka kasing-kasing, magkasinabot kaming duha ug paglabay sa lima ka tuig tapos ang among kasal nagbunga ang among panaghigugmaay.
Sa lapyahan, nagdala kami og mga pagkaon, pasalop na ang adlaw, nagdagan-dagan ang among duha ka mga anak, babaye ug lalaki, sadya usab kami ni Michelle, nagtupad kami, gisuginlan ko siya sa akong kaagi dinhi nga lapyahan, kaagi sa akong gugma niadtong akong kabatan-onan. Wala ko na gihisgutan si Kathy, gilubong ko na siya sa kalimot sa mga katuigan nga nanlabay.
Pasalop na. Ang tubig sa dagat minggilak-gilak sa replika sa adlaw, daw sa kolor bulawan ang hulagway niini, uban sa mga langgam ug mga huni nga ming-eksena sa kadagatan, ang uban nga langgam nanugdon na sa mga sanga sa talisay, ang bangka, ang bugsay, ang sulo, ang sapawan, ang talisay, ang akong mga ginikanan ug ang mga gapnod sa lapyahan ang maoy bugtong saksi sa akong kapalaran.